Rực rỡ sắc màu thổ cẩm dân tộc Thái

Trong cộng đồng dân tộc Thái Tây Bắc nói chung, tỉnh Điện Biên nói riêng, thổ cẩm là một nét văn hóa đặc trưng có từ lâu đời. Chứa đựng bên trong những sản phẩm thổ cẩm nhiều màu sắc, đa dạng hoa văn là quá trình chiêm nghiệm, sáng tạo của con người; qua những đôi tay khéo léo, cần cù của người phụ nữ đã tạo ra những sản phẩm tinh hoa mang hồn cốt văn hóa dân tộc.

Tinh hoa dân tộc

Trong tín ngưỡng, văn hóa của đồng bào dân tộc Thái, sản phẩm thổ cẩm truyền thống được dệt thủ công không chỉ có vai trò quan trọng trong đời sống, trong các nghi lễ dân gian, mà còn mang hồn cốt văn hóa dân tộc. Với gam màu chủ đạo tươi sáng, rực rỡ, đường nét hoa văn đa dạng làm từ nguyên liệu tự nhiên là sợi của quả bông trồng trên nương và tơ tằm do chị em phụ nữ ươm nuôi; thổ cẩm được dùng trong may mặc hàng ngày, tạo nên những bộ trang phục dân tộc giàu bản sắc. Thổ cẩm còn được dùng làm vỏ gối, chăn, đệm và các vật dụng trang trí trong nhà; làm quà tặng trong đám cưới, đám hỏi hoặc sử dụng làm lễ vật cúng thần trong lễ xên bản, xên mường, đồ tùy táng cho người qua đời…

Theo già Lường Thị Âng, bản Noong Chứn, phường Nam Thanh, TP. Ðiện Biên Phủ cho biết: Thổ cẩm của người Thái phong phú về màu sắc, đa dạng về họa tiết, hoa văn. Trên mỗi tấm thổ cẩm luôn có màu xanh của cây cối, màu hồng, trắng, đỏ của hoa rừng, màu vàng rực rỡ của ánh nắng mặt trời. Tuy nhiên, ở mỗi độ tuổi, người phụ nữ lại khéo léo kết hợp các màu sắc với nhau để tạo ra những tấm vải thổ cẩm phù hợp. Nếu là cô gái Thái đang tuổi hẹn hò, yêu đương thì luôn chọn thổ cẩm gam màu sáng, thêu những hoa văn uốn lượn, bay bổng, thơ mộng, cuốn hút. Còn với các thế hệ bà, mẹ lớn tuổi thì lấy gam màu trầm làm chủ đạo, đường nét rắn rỏi và có sự chiêm nghiệm về cuộc sống.

Đặc trưng hoa văn thổ cẩm Thái thường theo mô típ tượng trưng, cách điệu các hình tượng từ thiên nhiên và khắc họa đời sống sinh hoạt. Qua thẩm mỹ và tài nghệ của người phụ nữ, chúng được kết hợp khéo léo, cân đối, toát lên tình cảm, suy nghĩ của con người về cuộc sống xã hội và tự nhiên.

Có tới hơn 30 loại hoa văn, họa tiết được thể hiện sống động trên thổ cẩm Thái và được sử dụng linh hoạt phù hợp với từng loại sản phẩm khác nhau. Ví như hoa văn ở chân váy thêu chủ yếu là chim muông, cỏ cây, hoa, lá… thể hiện vẻ đẹp tâm hồn của người phụ nữ Thái khiến cỏ cây, hoa lá, chim muông cũng phải ngắm nhìn và theo bước họ. Trên những chiếc chăn thường thêu hình con thuồng luồng thể hiện tình cảm, ước mơ và lòng vị tha cao cả của người mẹ, người vợ luôn chung thủy, bao dung; với khăn piêu hoa văn trang trí lại là một đồ án phức tạp với màu sắc đa dạng, sinh động và hài hòa…

Những đôi tay giữ nghề

Ðiểm đặc biệt của nghề thêu, dệt vải thổ cẩm truyền thống dân tộc Thái ở Điện Biên là chúng được làm ra từ chính đôi bàn tay của những người phụ nữ đảm đang. Họ chịu thương chịu khó, làm tất cả các khâu từ chuẩn bị nguyên liệu: Trồng bông, hái dâu nuôi tằm, bật bông, xe sợi, dệt vải, đến lên rừng tìm các lá, cây về nhuộm màu cho vải, nhuộm chỉ và thêu thùa thành sản phẩm.

Xưa kia, nghề này rất thịnh hành tại khắp các bản làng người Thái, khi đến đâu cũng cảm nhận âm điệu nhịp nhàng của tiếng thoi đưa; bắt gặp hình ảnh người phụ nữ chăm chỉ dệt vải bên khung cửi, cần mẫn se kim thêu thùa. Dẫu vậy, ngày nay khi các sản phẩm may mặc công nghiệp được bán nhiều trên thị trường thì nghề dệt, thêu thổ cẩm Thái đã không mấy phát triển nữa, chỉ còn rất ít những người ở một số bản còn duy trì vì lòng đan mê và mong muốn giữ gìn nét văn hóa dân tộc mình.

Nằm ven quốc lộ, bản Mển, xã Thanh Nưa, huyện Điện Biên là số ít bản còn đông chị em phụ nữ vẫn ngày đêm cần mẫn bên khung cửi dệt, thêu những tấm thổ cẩm truyền thống. Với mong muốn gìn giữ và phát triển nghề, các chị em đã liên kết thành lập Hợp tác xã Thêu dệt thổ cẩm dân tộc Thái. Đến nay, sau gần 10 năm thành lập, đi vào hoạt động, Hợp tác xã tựa như “ngôi nhà chung” để chị em cùng nhau chia sẻ kinh nghiệm, bí quyết làm nghề, hăng say lao động cải thiện kinh tế gia đình.

Những đôi tay khéo léo của chị em phụ nữ dân tộc Thái tạo ra những tấm thổ cẩm rực rỡ sắc màu, đa dạng hoa văn

Bên chiếc giỏ thêu rực rỡ sắc màu, nào là khăn, túi, vỏ đệm ngồi, chị Lò Thị Minh, bản Mển tâm sự: Nghề dệt thổ cẩm gắn bó với phụ nữ Thái từ lâu đời. Khi lên 6 – 7 tuổi, chị em nào trong bản cũng chăm chỉ theo học người lớn các công đoạn thêu thùa, dệt vải. Phải rất kiên trì, thực hiện nhiều công đoạn tỉ mỉ, sáng tạo, chị em mới làm ra được một sản phẩm thổ cẩm đẹp mắt, hoa văn tinh tế.

Nói rồi chị Minh đứng lên mang ra túi thổ cẩm trong tủ cho chúng tôi xem. Rất nhiều mẫu thổ cẩm đẹp và đặc sắc, những mẫu khăn, váy lạ mà tôi chưa thấy bao giờ. Lật dở từng tấm, chị cho tôi biết: Đây là những mẫu khăn làm riêng cho đàn ông, đây là những mẫu khăn làm riêng cho phụ nữ được dệt theo mẫu hoa văn cổ. Chị Minh kể: Mẫu thêu thì có nhiều lắm, mẫu cổ có, hiện đại cũng có. Tuy nhiên mục tiêu của hợp tác xã là vừa bảo tồn và phát triển văn hóa dệt, thêu truyền thống nên chị em hội viên được định hướng làm sản phẩm đa dạng nhưng không quá cầu kỳ để phục vụ nhu cầu của khách hàng ở trong và ngoài nước.